અસ્થમા એ શ્વસન રોગ છે જે શ્વાસ લેવામાં મુશ્કેલી ઉત્પન કરે છે. અસ્થમામાં, વાયુમાર્ગમાં સોજો આવે છે જેના કારણે શ્વસન માર્ગ સંકુચિત થઈ જાય છે (સંકોચો). શ્વસન માર્ગને સંકુચિત કરવાને લીધે, શ્વાસ દરમિયાન શ્વાસનો અભાવ, છાતીની કડકતા અને ઉધરસની સમસ્યાઓ થાય છે.
અસ્થમાના લક્ષણો – લાળ સાથે અથવા લાળ વગર સૂકી ઉધરસ આવવી, છાતીની તંગતા જેવી લાગણી થવી, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અથવા શ્વાસ ફૂલવો, શ્વાસ લેતી વખતે અથવા બોલતી વખતે ધબરાયેલો અવાજ રહેવો, રાત્રે અથવા સવારે પરિસ્થિતિ વધુ ગંભીર બને, કસરત અને હાર્ટબર્નથી સ્થિતિ વધુ ખરાબ થાય છે, મોટેથી શ્વાસ લેવો, થાક પેદા કરે છે વગેરે.
અસ્થમાના કારણો – શ્વાસ લેતી વખતે તમને કોઈપણ પદાર્થથી એલર્જી થઈ શકે છે. આમાં ટ્રાફિકનો ધુમાડો, કુતરા, બિલાડીઓ, ઘરની ધૂળની જીવાત, પરાગ, ઔદ્યોગિક ધુમાડો (ખાસ કરીને સલ્ફર ડાયોક્સાઇડ ધરાવતો), ઘરેલું રસાયણો (એર ફ્રેશનર્સ અને એરોસોલ્સ), સુગંધિત સૌંદર્ય પ્રસાધનો, સુગંધિત ફૂલો વગેરે શામેલ હોઈ શકે છે.
અસ્થમાના હુમલાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, પરંતુ તેમાંથી સૌથી મોટો વાયુ પ્રદૂષણ છે. જ્યારે અસ્થમાનો હુમલો આવે છે ત્યારે આપણી શ્વસન નળીઓ ફૂલી જાય છે, જેના કારણે આપણે યોગ્ય રીતે શ્વાસ લઈ શકતા નથી. સામાન્ય શરદી, ફ્લૂ, બ્રોન્કાઇટિસ અને સાઇનસ ચેપ જેવા કે વાયરસ અથવા બેક્ટેરિયલ શ્વસન ચેપ અસ્થમાનું કારણ બની શકે છે. તે અસ્થમાનું સામાન્ય કારણ છે, ખાસ કરીને બાળકોમાં.
એલર્જીના લક્ષણો સાથે સંકળાયેલા સૌથી સામાન્ય ખોરાકમાં, ગાયનું દૂધ, મગફળી, સોયા, ઘઉં, માછલી વગેરે શામેલ છે. સિગરેટના ધુમાડામાં વિવિધ રસાયણો અને વાયુઓ હોય છે જે ફેફસામાં મુશ્કેલી પેદા કરી શકે છે. ધૂમ્રપાન કરવાથી દમની સંભાવના વધી જાય છે. જ્યારે અસ્થમાની બિમારી ધૂમ્રપાન થી થાય છે ત્યારે ખાંસી અને ઘબરાહટ જેવા લક્ષણો વધુ તીવ્ર બને છે.
આલ્કોહોલ અસ્થમાને વધુ ખરાબ કરી શકે છે. મોટાભાગના આલ્કોહોલ અને બિઅરમાં સલ્ફાઇટની માત્રા વધુ હોય છે. શરીરમાં સલ્ફાઇટના લક્ષણો અસ્થમાના લક્ષણોમાં વધારો કરી શકે છે. આત્યંતિક અસ્વસ્થતા, ક્રોધ, ભય અને તાણ જેવી લાગણી માનસિક ઉત્તેજનાને કારણે થાય છે, જે હૃદયના ધબકારા અને શ્વાસ લેવાની રીતને બદલે છે. આ શ્વસન માર્ગમાં અવરોધ પેદા કરે છે, પરિણામે દમનો હુમલો આવે છે.
અતિશય વ્યાયામ અથવા વધારે મહેનતને કારણે પણ અસ્થમા થઈ શકે છે. અસ્થમાના લક્ષણો ગરમ અને ભેજવાળી હવામાન અથવા ભારે ઠંડા હવામાનમાં તીવ્ર હોઈ શકે છે. જો તમારા કુટુંબમાં કોઈને પહેલાં કે હવે અસ્થમા છે, તો આગામી પેઢીમાં અસ્થમાની સંભાવના વધે છે.
અસ્થમાનું નિવારણ- અસ્થમા એ મોટી સમસ્યાઓમાંની એક છે જેના થી લાખો લોકો પીડાય છે. તે એલર્જીની સમસ્યા છે, તેના લક્ષણો ખરેખર દુખદાયક છે. અસ્થમાની સમસ્યામાં તમે વરસાદની મજા માણી શકતા નથી, થોડી શારીરિક કસરત કર્યા પછી તમને થાક લાગે છે અને તમે આઇસક્રીમ, સોફ્ટ ડ્રિંક વગેરેનું સેવન કરી શકતા નથી.
પરંતુ અસ્થમા મુક્ત જીવનને યોગ્ય દવા, પૌષ્ટિક આહાર અને તંદુરસ્ત જીવનશૈલી અપનાવીને પુનર્જીવિત કરી શકાય છે. તમારા આહાર અને જીવનશૈલીમાં થોડો ફેરફાર કરો અને દમથી મુક્તિ મેળવો. અસ્થમાની સારવારમાં આહાર મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે, યોગ્ય આહાર અસ્થમાના લક્ષણોને નિયંત્રિત કરે છે.
ખોરાક હંમેશા શાંતિથી ખાવો જોઈએ અને સરખી રીતે ચાવવો જોઈએ. વધારે પ્રમાણમાં ખાવાથી હૃદયમાં ભારેપણાની લાગણી થઈ શકે છે, તેથી હંમેશાં ક્ષમતા પ્રમાણે ખોરાક લો. અસ્થમા માં પ્રોટીન, કાર્બોહાઈડ્રેટ અને ચરબીનું પ્રમાણ ઓછું કરવું જોઈએ.
ઠંડા ખાદ્ય પદાર્થો, આઈસ્ક્રીમ વગેરે બિલકુલ ન લો. ઇંડા, માછલી, માંસ અથવા ચોકલેટનું વધારે સેવન અસ્થમા માટે હાનિકારક છે. અથાણાં અને મસાલાવાળા ખોરાકનો વપરાશ ટાળો. અસ્થમાના હુમલાથી બચવા માટે ક્યારેય આલ્કોહોલ અને ધૂમ્રપાન ન કરો. શ્વાસોચ્છ્વાસની તંદુરસ્તી માટે તમાકુ અને ગુટખાના ઉપયોગને પણ ટાળો.
જ્યારે અસ્થમાની કસરતની વાત આવે છે, ત્યારે યોગાસન જેવા સર્વસંગના, ભુજંગાસન, પશ્ચિમોત્નાસન, ધનુરાસન, ઉત્તન પાદાસન વગેરે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. આ આસન શ્વસન અવયવોને મજબૂત કરવામાં અને કફ અને ઉધરસને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
આ આસન ફેફસાના કાર્યને સારી રીતે કરવામાં મદદ કરે છે. દરરોજ સવારે પ્રાણાયમ કરવાથી શુધ્ધ હવા અને ફેફસાં ને નવું જીવન મેળે છે. ધ્યાન અસ્થમાને દૂર કરવામાં પણ મદદ કરે છે. શ્વાસ લેવામાં સમસ્યા તમારી ઉંધને વધુ બગાડે છે. તેથી સુતા પહેલા એક ગ્લાસ ગરમ પાણી પીવું એ દમમાં ખૂબ જ સારું છે. વહેલી સવારે ઉઠો અને ચાલવા જાઓ અને સવારે તાજી હવામાં શ્વાસ લો.
યોગ્ય સ્વચ્છતા જાળવો, તમારા ઓરડાને કોઈપણ પ્રકારની એલર્જી અને હવાની અવરજવરથી મુક્ત રાખો. પોતાને પરાગ, ધૂળ અને ધૂમ્રપાનથી દૂર રાખો. જો તમે પ્રદૂષણમાં બહાર જાઓ છો, તો પછી તમારા નાક અને મોને સાફ રૂમાલ અથવા દુપટ્ટાથી બાંધી દો. અત્તર લગાવવાનું ટાળો, ધૂપ અને અગરબતિની સુગંધ પણ અસ્થમાની સમસ્યાને વધારે છે. વરસાદ અને શિયાળાની ઋતુમાં સાવચેત રહો, વરસાદમાં બહાર ન જવું અને પોતાને ગરમ રાખો.