એક સમયે દુર્વાસા ઋષિ શિવના દર્શન માટે તેમના શિષ્યો સાથે કૈલાસ જઇ રહ્યા હતા. રસ્તામાં તે દેવરાજ ઇન્દ્રને મળ્યા. ઇન્દ્રએ દુર્વાસા ઋષિ અને તેમના શિષ્યોને ભક્તિ પૂર્વક પ્રણામ કર્યા. ત્યારબાદ દુર્વાસે ઇન્દ્રને આશીર્વાદ આપ્યા અને ભગવાન વિષ્ણુનું પારિજાત પુષ્પ આપ્યું.
ઇન્દ્રનાસનના ગૌરવમાં ચુર ઇન્દ્રએ તે ફૂલ પોતાના ઐરાવત હાથીના કપાળ પર મૂક્યો. એ પુષ્પના સ્પર્શ પર, આરાવત અચાનક ભગવાન વિષ્ણુ જેવો અદભૂત બની ગયો. તેણે ઇન્દ્રનો ત્યાગ કર્યો અને દૈવી ફૂલને કચડી નાખ્યા અને જંગલ તરફ નાસી ગયો.
ઇન્દ્ર દ્વારા ભગવાન વિષ્ણુની નિંદા જોઈને દુર્વાષા ઋષિના ક્રોધની કોઈ મર્યાદા ન રહી. તેમણે દેવરાજ ઇન્દ્રને શ્રી લક્ષ્મી થી હીન થઈ જવાનો શ્રાપ આપ્યો. દુર્વાસા મુનિના શ્રાપના પરિણામે, લક્ષ્મી તે જ ક્ષણે સ્વર્ગ છોડીને અદ્રશ્ય થઈ ગઈ. લક્ષ્મીના વિદાયથી ઇન્દ્રના દેવો નબળા અને નિર્બળ બન્યા.
તેનો મહિમા નાશ પામ્યો. ઇન્દ્રને શક્તિહિન તરીકે જોઈને, રાક્ષસોએ સ્વર્ગ પર હુમલો કર્યો અને દેવતાઓને હરાવી દીધા. તે પછી ઇન્દ્ર બૃહસ્પતિ અને અન્ય દેવતાઓ સાથે બ્રહ્માજીની સભામાં હજાર થયા. ત્યારે બ્રહ્માજીએ કહ્યું – “દેવેન્દ્ર! ભગવાન વિષ્ણુના આનંદી ફૂલનો અનાદર કરવાને કારણે ભગવતી લક્ષ્મી તમારી પાસેથી દૂર ગઈ છે.
તેમને ફરીથી પ્રસન્ન કરવા માટે, તમને ભગવાન નારાયણના આશીર્વાદ ની જરૂર રહેશે. તેના આશીર્વાદથી તમે ફરીથી તમારું ખોવાયેલું રાજ્ય મેળવી શકશો. ” આ રીતે બ્રહ્માજી ઇન્દ્રને રાજી કરી અને ભગવાન વિષ્ણુના આશ્રયમાં લઈ ગયા. ત્યાં ભગવાન વિષ્ણુ ભગવતી લક્ષ્મી સાથે બેઠા હતા.
ભગવાન વિષ્ણુની પ્રશંસા કરતી વખતે દેવતાઓએ કહ્યું – “ભગવાન! તમારા પગલામાં અમારા વારંવાર પ્રણામ. ભગવાન! કૃપા કરીને તે હેતુ પૂર્ણ કરો જેના માટે અમે બધા તમારા આશ્રયમાં આવ્યા છીએ. દુર્વાષા ઋષિના શ્રાપને કારણે માતા લક્ષ્મી આપણી સાથે ગુસ્સે થઈ છે અને રાક્ષસોએ અમને પરાજિત કરી સ્વર્ગનો કબજો મેળવ્યો છે. હવે અમે તમારા આશ્રયમાં છીએ, અમારી રક્ષા કરો. ”
ભગવાન વિષ્ણુ ત્રિકાલદર્શી છે. તેઓને ક્ષણોમાં દેવતાઓના મન વિશે જાણ થઈ. ત્યારે તેમણે દેવતાઓને કહ્યું – “દેવો! મને ધ્યાનથી સાંભળો, કારણ કે તમારા કલ્યાણ માટે આ એકમાત્ર રસ્તો છે. રાક્ષસો પર આ સમયની વિશેષ કૃપા છે, તેથી તમારે રાક્ષસોના ઉદય અને પતનનો સમય ન આવે ત્યાં સુધી તમારે તેમની સાથે સંધિ કરવી જોઈએ.
અનેક આકાશી પદાર્થોની સાથે, અમૃત પણ ક્ષીરસાગરના ગર્ભાશયમાં છુપાયેલ છે. તે પીનારની સામે મૃત્યુ પણ પરાજિત થઈ જાય છે. આ માટે તમારે સમુદ્ર મંથન કરવું પડશે. આ કાર્ય ખૂબ જ મુશ્કેલ છે, તેથી આ કાર્યમાં રાક્ષસોની મદદ લો. મુત્સદ્દીગીરી એમ પણ કહે છે કે જ્યારે જરૂરી હોય ત્યારે દુશ્મનોને પણ મિત્ર બનાવવા જોઈએ.
પછી અમૃત પીવો અને અમર બની જાઓ. તો પછી દુષ્ટ રાક્ષસો પણ તમને નુકસાન પહોંચાડશે નહીં. ભગવાન! તેઓ રાખે છે તે સ્થિતિ સ્વીકારો. યાદ રાખો કે બધા કાર્યો શાંતિથી થાય છે, ક્રોધથી કંઇ થતું નથી.” ભગવાન વિષ્ણુની સલાહ મુજબ, ઇન્દ્ર સંધિ કરવા દૈત્યરાજ બલી પાસે આવ્યા અને તેમને સમુદ્ર મંથન કરવા માટે અમૃત વિશે કહ્યું. અને તેમને તૈયાર કર્યા.
સમુદ્ર મંથન માટે મંદારચલ ગોઠવીને વાસુકી ને દોરડું બનાવવામાં આવ્યું હતું. તે પછી, બંને પક્ષોએ અમૃત મેળવવા સમુદ્ર મંથન કરવાનું શરૂ કર્યું. દરેક વ્યક્તિ ખૂબ ઉત્સાહ અને અમૃત મેળવવાની ઇચ્છાથી મંથન કરી રહ્યો હતો. અચાનક સમુદ્રમાંથી કાલકૂટ નામનું ભયંકર ઝેર બહાર આવ્યું. તે ઝેરની આગથી દસ દિશાઓ બળવા લાગી.