શું તમારા શરીરમાંથી ખૂબ ખરાબ ગંધ આવે છે? કે પછી બહુ જલદી ગુસ્સો આવે તો જાણી લો કે આ બધા લક્ષણો પિત્ત સ્વભાવના છે. જે લોકોમાં પિત્તની ખામી વધારે હોય છે તેમને પિત્ત પ્રકૃતિ માનવામાં આવે છે. પિત્ત દોષ ‘અગ્નિ’ અને ‘પાણી’ એમ બે તત્ત્વોથી બનેલું છે. તે શરીરમાં ઉત્પન્ન થતા હોર્મોન્સ અને ઉત્સેચકોને નિયંત્રિત કરે છે. શરીરની ગરમી જેવી કે શરીરનું તાપમાન, પાચક અગ્નિ જેવી વસ્તુઓ પિત્ત દ્વારા નિયંત્રિત થાય છે. સારા સ્વાસ્થ્ય માટે સંતુલિત અવસ્થામાં પિત્ત હોવું ખૂબ જરૂરી છે. પિત્ત મુખ્યત્વે પેટમાં અને શરીરમાં નાના આંતરડામાં જોવા મળે છે.
આવા લોકો પેટ સંબંધિત સમસ્યાઓ જેવી કે કબજિયાત, અપચો, એસિડિટી વગેરેથી પીડાય છે. પિત્તની ખામી અસંતુલિત થતાં જ પાચનક્રિયા નબળી પડવા લાગે છે અને ખાધેલો ખોરાક બરાબર પચતો નથી. પિત્તની ખામીને કારણે ઉત્સાહમાં ઘટાડો થાય છે તેમજ હૃદય અને ફેફસાંમાં કફ જમા થવા લાગે છે.
પિત્તમાં વધારો થવાના લક્ષણોઃ
જ્યારે વ્યક્તિના શરીરમાં પિત્ત વધી જાય છે, ત્યારે ઘણા પ્રકારના શારીરિક અને માનસિક લક્ષણો દેખાવા લાગે છે. જેમકે, વધુ પડતો થાક, તીવ્ર બળતરા, ગરમી અને શરીરમાં વધુ પડતો પરસેવો થવો, ત્વચાનો રંગ પહેલા કરતા વધુ કાળો થઈ જાય છે, મોં માંથી દુર્ગંધ, ખૂબ ગુસ્સે થવું, વધુ પડતી ઠંડી વસ્તુઓ ખાવાનું મન થાય છે.
પિત્તને શાંત કરવાના ઉપાયો:
વધેલા પિત્તને સંતુલિત કરવા માટે સૌથી પહેલા પિત્ત દોષ પેદા કરનારા કારણોથી દૂર રહો. આહાર અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર ઉપરાંત કેટલીક તબીબી પ્રક્રિયાઓની મદદથી પિત્તને પણ દૂર કરવામાં આવે છે.
વધેલા પિત્તને શાંત કરવા માટે વિરેચન (પેટની સફાઈ કરવાની દવા) શ્રેષ્ઠ ઉપાય છે. વાસ્તવમાં શરૂઆતમાં પેટમાં પિત્ત એકઠું થાય છે. પેટ સાફ કરવાની આ દવાઓ આ અંગો સુધી પહોંચે છે અને ત્યાં જમા થયેલા પિત્તને સંપૂર્ણપણે દૂર કરે છે.
પિત્તને સંતુલિત કરવા માટે પ્રવાહી ખુબ જ મદદતરૂપ છે. માટે નવશેકું પાણી પીવું વધુ ફાયદાકારક છે. તેનાથી પાચનમાં સુધારો તો થાય જ છે સાથે સાથે ઉબકા, શરદી વગેરેની સમસ્યા પણ દૂર થાય છે. પિત્તની સારવાર માટે નિયમિત કસરત કરો.
પિત્તને સંતુલિત કરવા માટે શું ખાવું:
આહારમાં ફેરફાર કરવાથી વધેલા પિત્તને સરળતાથી શાંત કરી શકાય છે. ઘીનું સેવન સૌથી મહત્વનું છે. કોબીજ, કાકડી, ગાજર, બટાકા, કેપ્સિકમ અને લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી ખાઓ. તમામ પ્રકારના કઠોળ ખાઓ. એલોવેરા જ્યુસ, ફણગાવેલા અનાજ, સલાડ અને ઓટમીલનું સેવન કરો.
ખાવા-પીવાની કેટલીક એવી વસ્તુઓ છે જે પિત્ત દોષોને વધારે છે. તેથી પિત્ત પ્રકૃતિવાળા લોકોએ આ વસ્તુઓનું સેવન ન કરવું જોઈએ. મૂળા, કાળા મરી અને કાચા ટામેટાં ખાવાનું ટાળો. તલના તેલ, સરસવના તેલનું સેવન ન કરવું.
નારિયેળ પિત્તને શાંત કરે છે. આયુર્વેદ અનુસાર નારિયેળનો રસ એટલે કે પ્રી-ડાયજેસ્ટેડ સ્વાદ અને વિપક એટલે કે પાચન પછીનો સ્વાદ બંને મીઠો હોય છે. તે શરીરને ઠંડક આપે છે.નાળિયેર પાણી કાર્બોનેટેડ પીણાં કરતાં આરોગ્યપ્રદ પીણું છે. તેની અંદર ફેટ, પોટેશિયમ અને જરૂરી ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ હોય છે. ઉનાળામાં જ્યારે ખૂબ પરસેવો થાય છે, ત્યારે તમારા શરીરમાં ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ ગુમાવે છે, તે સમયે નાળિયેર પાણીનું સેવન કરવાથી તમે ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ પાછા મેળવી શકો છો.
આયુર્વેદ મુજબ ઘી શરીર અને મન માટે ઠંડુ હોય છે. યોગ્ય માત્રામાં ઘીનું સેવન કરવાથી આખા શરીરને પોષણ મળે છે. ઘી પિત્ત દોષોને શાંત કરે છે, તેથી ઘીનું સેવન ભોજન પહેલા અથવા શરૂઆતના સમયે કરવું જોઈએ. ધ્યાન રાખો કે ઘીનું સેવન કર્યા પછી કંઇ ઠંડુ ન ખાશો, આઇસ્ક્રીમ કે ઠંડુ પાણી જેવી કોઇ વસ્તુ ન પીશો. જમતી વખતે હળવું ગરમ પાણી પીવું હિતાવહ છે.